Değerleme Kriterleri: Hava Aracının Geçmişi
İkinci el hava aracı satın alırken, finanse ederken veya sigortalarken araştırılması gereken en önemli konulardan biri hava aracının geçmişidir.
Hava Aracının İkinci El Değerini Belirleyen Faktörler konu başlıklı yazımda da belirttiğim üzere, hava aracının bakım durumu ve hasar geçmişi Adil Piyasa Değeri’ni etkileyen en önemli kriterlerin başında gelmektedir.Bu sebeple hava aracı değerlemesinde, değerlemeye konu hava aracının bakım durumu ve operasyon geçmişi en çok üzerinde durulması ve detaylıca araştırılması gereken bölüm olarak bilinmektedir.
Hava aracının geçmişini öğrenmenin ilk yolu bakım ve uçuş kayıtlarını incelemektir. Bakım ve uçuş kayıtları hava aracının değerini belirlemede en önemli kriterlerden biridir.Düzenli tutulmuş kayıtlar, hava aracını geçmişi konusunda şüpheye yer bırakmaz ve dolayısıyla değerini arttırır. Hava aracının bakım ve uçuş kayıtlarının eksik olması, düzenli tutulmamış olması uçuşa elverişliliğini etkileyeceği gibi, alıcı açısından da tercih edilebilirliğini azaltır. Ayrıca hava aracının geçmiş sahiplerinin öğrenilmesi, hangi tescil numaralarıyla nerelerde ne tür operasyonlar gerçekleştirdiğinin bilinmesi, ilerde karşılaşılabilecek olası tehlikelere karşı alıcıyı güvence altına alır.
Piyasada, aynı model ve sınıfta, standart ekipmana sahip ve nispeten benzer uçuş saati ile iniş-kalkış sayısı olan iki hava aracını birbirinden ayıran temel faktörleri hava araçlarının bakım durumu ve operasyonel geçmişi belirlemektedir.Belirtilen hava araçlarından birinin geçmişinde herhangi bir kaza veya hasar kaydı var ise, Adil Piyasa Değeri de kaza veya hasara uğramamış olandan farklı olarak değerlendirilecektir. Aynı şekilde hava aracının kullanım amacı, bakım geçmişi ve bakım kuruluşlarının yetkinliği ve hatta işletildiği coğrafya da hava aracının değerini belirlemekte kullanılan önemli kriterler arasında sayılmaktadır.
Hava aracının bakım geçmişi o hava aracı hakkında bir çok ipucu verir. Şöyle ki hava aracının bakım takviminin geçmiş operator tarafından düzenli uygulanıp uygulanmadığı, hangi bakımların yapıldığı ve görev listelerinde hangi işlemlerin bulunduğunu, üretici tarafından yayınlanan Servis Bültenleri veSivil Havacılık Otoriteleri tarafından yayınlanan Uçuşa Elverişlilik Yönetmelikleri’ne uyumluluğun sağlanıp sağlanmadığını geçmiş bakım kayıtlarında görmek mümkündür. Kimi operatörler Servis Bültenleri’ne birebir uyup masraflı da olsa tüm güncellemeleri harfi harfine yerine getirirken, ticari kaygıları olan kimi operatörler kuralların gerektirdiği güncellemelere asgari bazda uyarak hava araçlarını işletebilirler.Aynı şekilde kimi operatörler hava aracının bakımı için alanında en tecrübeli ve yetkin bakım kuruluşlarını seçerken kimileri de nispeten daha ekonomik gördükleri seçeneklere yönelebilirler.Hava aracını uçuştan sonra hangara çekip görevini bitirenler olacağı gibi, seferden dönünce temizliğini yaptırıp, tüm sistemlerini kontrol eden ve var ise arıza kaydını not alıp sorun çözme odaklı çalışan titiz operatörler de vardır. Bu farklılıklar, hava aracı değerlemesinde de kriter olarak ele alınmaktadır.
Aynı şekilde hava aracının geçmişteki kullanım amacı da değerine etki eden parametrelerden birini oluşturmaktadır. Geçmişte hava taksi olarak bir çok kullanıcıya hizmet vermiş bir hava aracını mı yoksa satın alındığı günden itibaren tek bir kullanıcısı olan hava aracını mı satın almayı tercih edersiniz? Bu soruyu şahsi araç satın alırken kiralama şirketinden mi yoksa ilk sahibinden mi almak istersiniz olarak da düşündüğünüzde vereceğiniz yanıt benzer olacaktır.Genellikle hava taksi olarak çalışan hava araçlarının uçuş saati ve iniş-kalkış sayısı, tek bir kullanıcıya ait hava araçlarına nazaran daha yüksektir.Dolayısıyla yıpranma bedelleri fazla ve kalan ekonomik ömürleri de görece daha kısadır. Ayrıca hava taksi olarak çalışan hava araçlarının kabin içinde kullanım sıklığından ötürü eskime ve yıpranmanın daha fazla olduğu gözlemlenmektedir. Aynı şekilde hava ambulans olarak modifiye edilen iş jetleri ve helikopterler de kullanım amaçlarından ötürü farklı bir değerleme sistemine tabi tutulurlar.Şöyle ki, bu hava araçları içerdikleri donanım ve ekipmanlar, operasyon şekilleri, uçuş saati ve iniş kalkış sayısı olarak özel iş jetleri veya özel helikopterler ile aynı kategoride değerlendirmeye tabii tutulmazlar. Hava-ambulans olarak kullanılan hava araçlarının değerini piyasa koşullarındaki talep durumu belirlese de özel hava araçlarına nazaran eskime payları yüksek olduğu için değerleri görece daha düşük hesaplanır.
Hava aracının kullanım amacının yanında geçmişte işletildiği coğrafya da o hava aracı hakkında bir çok bilgi verir. Örneğin çok sıcak veya çok soğuk coğrafyalarda işletilen hava araçlarının, ılıman olarak nitelendirilen iklimlerde işletilen hava araçları ile farklı değerlendirildiklerini söylemek mümkündür. Çöl ikliminde işletilen hava araçlarının özellikle motorlarının sıcaklıktan ve kumdan olumsuz etkilendiğini söyleyebiliriz. Aynı şekilde kutup bölgelerinde işletilen hava araçlarının da sistemlerinin sık sık donma tehlikesine maruz kaldığı ve koruyucu önlemlerin hayati önem arz ettiği bilinmektedir . Bu tarz zorlu coğrafyalarda işletilen hava araçlarında belli başlı kronik problemler gözlemlenebilmekte ve bakımları ekstra özen ve dolayısıyla masraf gerektirmektedir.
Bu sebeple hava aracı satın almadan ve finanse etmeden önce hava aracının geçmişinin detaylı incelenmesi; alıcının veya finansörün oluşabilecek risklere karşı bilgilendirilmesi gerekmektedir. Alanında tecrübeli ve tercihen sertifikalandırılmış uzmanlar tarafından hazırlanan Hava Aracı Değerleme Raporu hava aracının geçmişini de detaylı şekilde ele aldığından, alıcı ve finansörü oluşabilecek risklere karşı erkenden uyaracaktır.
Ece Özkan
DELTA AEROSPACE
Hava Aracı Değerleme Uzmanı- ASA Certified Aircraft Appraiser
T: +90 212 663 98 90
