İş jetleri pazarında, filonun %10 kadarının satışta olması piyasanın dengede olduğunu belirtirken, bu oran %10’un üzerine çıktığı an avantaj alıcıların , %10’un altına düştüğünde de satıcının eline geçmektedir.
Kasım ayının gelmesiyle birlikte, 2017 yılının sonuna iyice yaklaşmaktayız. Havacılık sektörü için yılın son çeyreği hareketin nispeten arttığı dönem olarak bilinir. Dünyada ekonomik faaliyetlerin yoğunlaştığı Kuzey Yarım Küre genelinde yaz tatili ayları olarak kabul edilen Haziran-Temmuz-Ağustos dönemini kapsayan üçüncü çeyrek hava aracı kiralama faaliyetleri açısından yoğun ama satın alma-satış bakımından sakin geçmektedir. Sonbahar ile birlikte iş havacılığında satın alma-satış döneminin başlaması ve yıl sonuna doğru hızlanması normal kabul edilir. Bunun başlıca sebebi, fabrika çıkışlı yeni hava araçlarına olan talebin fiyat avantajından dolayı artmış olmasıdır.Uçak üreticileri yılın son aylarında halihazırda üretmiş oldukları ama çeşitli sebeplerle sahibine teslim edilemeyen beyaz kuyruk (white tail) olarak bilinen hava araçlarını agresif bir şekilde pazarlar. Fiyat avantajının görece düşük olduğu bu hava araçlarını satın alırken kullanılan bu fırsat tecrübesiz alıcıların elinde dezavantaja da dönüşebilir. Şöyle ki, Kasım 2017 yılında teslim aldığınız hava aracınız Ocak 2018’de henüz iki aylık olmasına rağmen, Endüstriyel Fiyat Rehberi’nde 2017 üretim yılına ait olduğu için 1 yaşında olarak değerlendirilecek, eskime değeri o oranda hesaplanacak ve değer kaybına uğrayacaktır. Bu durumu bilen tecrübeli alıcılar, üreticilerle pazarlık noktasında konuyu masaya yatırarak, ellerini güçlendirip alım esnasında maddi avantaj elde edebilmektedirler.Öte yandan, hava aracını satmak isteyen satıcılar için de yıl kapanışını kaçırmamak , halihazırdaki hava araçlarını bir yıl daha yaşlanmadan belki de garanti kapsamına çıkmadan satabilmek açısından önem taşımaktadır.
Genel havacılık ve özellikle iş jetleri pazarı 2008 krizinin yıkıcı etkilerinden tam anlamıyla kurtulabilmiş değil.Her ne kadar ABD’de NBAA (Ulusal İş Havacılığı Birliği) tarafından her yıl gerçekleştirilen iş havacılığı fuarının bu sene 10-12 Ekim’de düzenlenen versiyonunda toparlanmanın başladığına dair olumlu bir hava oluşturulsa da uçak ve motor üreticilerinin gelecek projeksiyonlarında, piyasanın kendini toparlaması ve 2008 öncesindeki yeni hava aracı satış rakamlarına dönebilmesinin en erken 2021 yılında olacağı belirtiliyor.[1] Üstelik bu sadece en üst segmentte yer alan geniş gövdeli, uzun menzilli iş jetleri için öngörülen tarih, giriş ve orta seviye iş jetleri için bu tarih 2026 olarak veriliyor. Öte yandan ABD’de ikinci el hava araçları lehinde toparlanma başlamış durumda, Jetcraft Amerika Satış Bölümü Başkanı Chris Benner uçak satış listelerinde 5 yıldan beri her yıl satılmayı bekleyen 80-90 hava aracı olduğunu fakat bu sene sadece 17 hava aracının satış sırası beklediğini belirtti.Aynı etkinin yakın zamanda Avrupa ve Asya kıtasına da yayılacağını düşündüğünü ekledi.[2] Bu durumun başlıca sebebi, hava araçlarının ikinci el satış fiyatlarının 2008 krizinden beri istenilen seviyede toparlanamamasındandır. Özellikle garanti kapsamında olan 0-2 yaş arasındaki iş jetlerinin endüstriyel fiyat rehberlerinde ortalama değer kaybı modeline göre liste fiyatı üzerinden yıllık bazda ortalama %10 ila %12 arasında değişmektedir. Bu durum ister istemez alıcıları ikinci ele yönlendirmekte ve üreticileri yeni uçak satışında fiyat baskısına ve ezeli rekabete sokmaktadır. İş jetleri pazarında, filonun %10 kadarının satışta olması pazarın dengede olduğunu belirtirken, bu oran %10’un üzerine çıktığı an avantaj alıcıların , %10’un altına düştüğünde de satıcının eline geçmektedir. Jetnet’in yayınladığı 2017 Ocak-Eylül arasındaki dönemi kapsayan iş havacılığı raporunda satışta olan iş jeti sayısının toplam üretilen iş jeti sayısının %10.4’ne tekabül ettiği belirtilmektedir.2016 yılının aynı döneminde bu oran % 11.5 olarak hesaplanmış olup, pazarda toparlanmanın başladığı söylense de iş jeti pazarı bu sene de alıcının avantaj sahibi olduğu ‘’alıcı pazarı’’ olarak adlandırılmaktadır.[3]
Raporda, 2016 yılına gore 2017’nin ilk 9 ayında dünya çapında ikinci el iş jeti satışlarının %5.9 artış gösterdiği, model ve satış yılından bağımsız olarak ortalama satış süresinin 313 gün olduğu belirtilirken, turboprop (pervaneli) hava araçlarına olan talebin %10.9 azaldığı ve ortalama satış süresinin 309 gün olarak tespit edildiği belirtildi.
Pazarın durumuna ve ikinci el fiyatların düşüklüğüne bakıldığında, iş jetlerinde ikinci ele olan talebin daha da artış göstereceğini ve üreticilerin yeni hava aracı satarken bir müddet daha zorlanacağını söyleyebiliriz.Özellikle garanti kapsamından çıkmamış 0-5 yaş arasındaki yeni modellere olan talebin artış gösterdiğini ve 0-5 yaş aralığındaki nispeten yeni uçakların pazarda kalma sürelerinin kısaldığını söyleyebiliriz. Bu durum yeni hava aracı satmaya çalışan uçak üreticilerini zora soksa da alıcılar için ister fabrika çıkışlı yeni bir model ister ikinci el hava aracı olsun, alım açısından oldukça avantajlı bir dönem. Unutulmaması gereken en önemli nokta ise, ikinci el hava aracı satın almadan, satmadan ya da finanse etmeden önce mutlaka alanında tecrübeli değerleme uzmanları tarafından hazırlanan hava aracı finansal değerlemesine başvurmak ve maddi riskleri en aza indirmek olmalıdır.
Ece Özkan
DELTA AEROSPACE
Hava Aracı Değerleme uzmanı- ASA Certified Aircraft Appraiser
